Travma konusunda yazılmış birçok kaynak bulunmaktadır. Bu kaynakların bazıları uzmanlara yönelikken bazıları da travma sonrası yardıma ihtiyaç duyan bireyler içindir. Ancak travma sonrası yardıma duyan bireylere yönelik kaynakları oldukça sınırlıdır. Bu sınırlı kaynaklardan bir tanesi de Dr. Claudia Herbert tarafından yazılmış olan “Travma Sonrası Psikolojik Tepkileri Anlamak- Travmaya Uğrayanlar ve Aileleri İçin Rehber” kitabıdır.
Kitap “travmayı ve travmaya olan tepkilerinizi anlamak” ve “travma ile başa çıkmak” olmak üzere iki bölümden oluşmakta. Bu metnin konusunu ilk bölüm oluşturacaktır. İlk bölüm olan “travmayı ve travmaya olan tepkilerinizi anlamak” bölümünde kişilerin travmatik olaylara verdikleri ortak tepkiler üzerinde durulmaktadır. Kitaba göre, travma tepkilerinin anlaşılmasıyla birlikte kişi travmayla baş edebilir hale gelmektedir. Travma sürecinin anlaşılması için ilk ışığı bu kitap yaksa da yazar, bu kitabın terapinin ya da danışmanlığın alternatifi olmadığını da belirtmektedir. Dolayısıyla bu kitap bir “kendine yardım” kitabı gibi görünse de travmayla çalışmak için daha fazlasının gerektiği akılda tutulmalıdır.
Dr. Claudia Herbert, bu kitabı travmatik durumdayken kişinin ne yaşadığını anlaması ve bunun sonucunda travmayla baş etmesine yardımcı olması amacıyla yazdığını belirtmektedir. Travma sırasında ve sonrasında bireylerin kendisini anlamasını önemseyen Herbert, anlamanın kontrol duygusunu arttıracağını ve bu durumun iyileşmeye yardımcı olacağını ifade etmektedir. Rehber niteliğindeki bu kitabın ani ve belirli olaylara bağlı olarak travma yaşayan yetişkin bireyler için olduğunu, tekrarlayan ve uzun süren travmalar için alanında uzman ruh sağlığı profesyonellerine başvurmanın öneminin de altını çizmektedir.
Ani gelişen travmalarda kişinin güvenli dünya inancı sarsılmıştır. “Benim başıma gelmez.” diye düşünülen olay gerçekleşmiştir ve kişi ani gelişen bu olaya zihinsel olarak hazırlanamamıştır. Travma yaratan olay sırasında ve sonrasında verilen korku, dehşet ve umutsuzluk tepkilerinin sebebi de budur. Travma beklenmedik olduğunda, bu durumu anlamlandırma deneyimi de travma sırasında değil sonrasında olmaktadır. Travmayla çalışmak onu anlamlandırmayı ve bu yolla üstesinden gelmeyi içermektedir.
“Travmayı anlamak, travmaya ve ortaya çıkan değişimlere rağmen hayatınızın kontrolünü elinize almaktır.”
Dr. Herbert travmaya en sık verilen tepkileri üç temel başlık altında toplamaktadır.
1. Travmayı Tekrar Deneyimlemek
a. Travmanın Tekrarlayan, Üzücü Anımsamaları
Travmayı tekrar deneyimlemek zihnin olumsuz yaşantıları bellekte saklaması sonucu olmaktadır. Böylelikle zihin, benzer bir tehlike oluştuğunda kendini koruyabilecektir. Tehlikeli bir anda zihnin bu yaşantıları hatırlaması işe yarasa da tehlike olmayan anlarda kişi için travma hatırlatıcısı görevi görmekte ve travmanın atlatılmasını güçleştirmektedir.
b. Tekrarlayan Üzücü Rüyalar, Kâbuslar ve Uykusuzluk
Travmayla ilişkili rüyalar görmek uyumayı ya da uykuyu sürdürmeyi güçleştirebilmektedir. Travmanın yeniden sahnelendiği rüyalar uyku sırasında bağırma, irkilme ya da kalp çarpıntısı gibi bedensel tepkilere neden olabilmektedir.
c. Geri Dönmeler (Flashback)
“Geri dönmeler, travmanın çok güçlü duygular eşliğinde aniden ve canlı olarak tekrar deneyimlenmesidir.” der Herbert. Geri dönmeler bazen o kadar gerçekçidir ki kişi travma sırasında deneyimlediği bedensel duyumları ve duyguları yeniden deneyimlediğini düşünmektedir. Kimi zaman yer ve zaman farkındalığı kaybolmaktadır. Geri dönmeler, kişinin zor ve yoğun travma deneyimini henüz anlamlandıramadığına işaret etmektedir.
2. Hissizlik ve Kaçınma Tepkileri
Dr. Herbert hissizlik ve kaçınma tepkilerinin kişinin deneyimlediği güçlü tepkileri kontrol etmenin bir yolu olduğunu belirtmektedir.
a. Hissizlik Tepkileri
Travmadan sonra kişiler duygusal yönden hiçbir şey hissetmediklerini ifade edebilmektedir. Bu durum zihnin kişiyi hayatta tutmak için yaptığı koruyucu bir işlevdir. Travma sonrasında hissizlik tepkisi vermek travma sırasındaki duyguların çok güçlü olmasından kaynaklanmaktadır.
b. Kaçınma Tepkileri
Travma yaşantısından sonra kişi travma hakkında konuşmaya isteksiz olabilir. Travma hakkında konuşmak travmayı düşünmeyi gerektirdiğinden kişinin bu davranışı anlaşılır olmaktadır. Ek olarak, travma yaşantısından sonra bireyin travmayı hatırlatan yerlerden ve durumlardan da uzak durduğu görülebilmektedir. Bu tip kaçınmalar travmayla ilişkilenen duygu ve düşünceleri engelleme görevi görmektedir.
3. Yüksek Uyarılma Tepkileri (Aşırı Uyarılma)
Aşırı uyarılma tepkileri sıklıkla travma sırasındaki beden duyumlarıyla ilişkilidir. Bu tepkiler travmayı hatırlatan şeylerle karşılaşıldığında ortaya çıkmaktadır. Bu hatırlatıcılar her zaman travmanın bir parçası olmayabilir.
KAYNAKÇA
Herbert, C. (2020). Travma sonrası psikolojik tepkileri anlamak- travmaya uğrayanlar ve aileleri için rehber. (Azizlerli, N. ve Güneş, R., çev.). Psikonet Yayınları